Voor nogal wat schaakboeken heeft de lezer een hoog spelniveau nodig om te begrijpen wat de auteur bedoelt en wat hij zijn naspelende publiek wil bijbrengen. De grootste groep schakers bestaat uit spelers die zich meestal niet zo bekwaamd hebben in ons koninklijke spel en daarom wellicht moeite zullen hebben om de gedachtegang van de schrijver te volgen.
Natuurlijk is het schaken erg complex. Zelfs de wereldkampioen is bepaald niet gevrijwaard van fouten. Maar we kunnen met grote stelligheid zeggen dat er veel sterke schakers zijn die een heel hoog begripsniveau hebben ontwikkeld. Het is daarom misschien ook lastig om een paar treden "af te dalen" naar het niveau waarin veronderstelde automatismen soms bij het lezerspubliek niet aanwezig zullen zijn en sommige aannames over kennis bij amateurs wellicht ook niet helemaal kloppen.
Bij het geven van schaaktraining aan jeugd- en clubschakers kwam ik er gaandeweg steeds achter dat onervaren spelers redelijk wat moeite hebben met het behandelen van middenspelen. Ons spel wordt vaak fragmentarisch bestudeerd. Veel openingsboeken gaan over de toonbank omdat openingen "houvast" geven. Vanuit de beginstelling wordt je door vele auteurs "toegesproken" om de opening onder de knie te krijgen. Tactiek kan ook heel goed zelfstandig bestudeerd worden; behalve de vele websites waar een overvloed aan "puzzels" wordt aangeboden, zijn er ook veel boeken waar tactiek op een meer methodische wijze wordt aangereikt.
Zelfs op het gebied van strategie kan men veel kanten op. Talloze onderwerpen zijn mooi beschreven en keurig uitgewerkt. Maar bij het bestuderen van partijen van schaakstudenten, of het nou talentvolle jeugd was, of volwassen clubschakers van divers niveau, viel me één aspect op dat ik als volgt zal proberen te beschrijven: nadat de klok is aangezet en de partij is begonnen, wordt de opening gespeeld. Veel spelers blijken redelijk goed op de hoogte van de theorie. Onvermijdelijk komt het moment waarop één van beide spelers afwijkt, waardoor beide spelers op zichzelf zijn aangewezen. In de fase daarna moeten de spelers hun weg zien te vinden in een wirwar van varianten en plannen. Zij mogen de tactiek niet uit het oog verliezen, maar bovenal zullen zij een strategisch plan moeten bepalen. In deze fase viel mij - door de bank genomen - op dat veel clubschakers over het algemeen de momenten waarop tactiek een rol speelt, goed in de gaten hebben. Laten we zeggen dat er gemiddeld om de vijf zetten tactiek in de stelling zit. Echter ... die andere vier zetten moeten zij toch zelf verzinnen! Maar hoe moeten zij dat doen? Waar moeten ze opletten? Welke principes dienen zij te hanteren. Hoe zien ze of een bepaald strategisch kenmerk dominanter is dan een ander?
Als ervaren speler en gediplomeerd schaaktrainer kon ik er meestal wel een vinger achter krijgen waar het ergens mis ging. Dat was bij elke speler telkens anders, maar toch slaagde ik er soms in om een "grootste gemene deler" in de partijen van iemand op te sporen. Daarmee was ik er nog niet. Want elke partij was natuurlijk verschillend met de partijen die nog gingen komen. Hoe kon ik deze speler daadwerkelijk vooruit helpen hiermee?
Ik besloot een lijst aan te leggen van middenspelonderwerpen. Als schaaktrainer was ik altijd al bezig met construeren van leerstof over het middenspel. Omdat ik vele groepstrainingen verzorgde voor clubschakers, ontwikkelde ik materiaal dat thematisch geordend was met als belangrijkste uitgangspunt dat elke clubschaker aan de hand van specifieke stellingskenmerken meer houvast zou gaan krijgen om die moeilijke middenspelsituatie enigszins beheersbaar te maken. Eén essentieel onderwerp, eigenlijk ook erg complex, gaat over pionnenstructuren. Door vaak voorkomende pionnenstructuren te ontleden, mogen we hopen hoe we de plannen kunnen "afleiden" van deze typische structuren. Zo gezegd, zo gedaan. Samen met mijn partner, FM Petra Schuurman - in het bezit van twee mooie IM-normen - togen wij aan het werk om in ons schaakinstituut (Schaakcentrum "Sterk Spel", zie www.sterkspel.nl) leerstof te ontwikkelen. Met dit onderwerp hebben wij diverse trainingen verzorgd en we hadden de indruk dat onze aanpak "aansloeg". Naast de vele 'standaardvoorbeelden' die wij wisten te vinden, hebben wij ook partijmateriaal van onze eigen schaakstudenten opgenomen die aansloot bij de behandelde thema's.
Dit boek is een compilatie van materiaal dat vele jaren terug is samengesteld. Uiteraard is het aan de moderne maatstaven getoetst, verbeterd en vooral aangevuld. In elk van de vijf hoofdstukken treft u acht opgaven aan waarin strategie en tactiek hand in hand gaat. Extra leuk is dat Herman door Chessbase in de gelegenheid is gesteld om met dit materiaal een tweetal dvd's (in de Engelse taal) samen te stellen.
Bij de afronding van dit boek, speelde ik toevallig tussendoor een partij, waarin ik erin slaagde om een stelling, bijna puur op basis van een betere behandeling van de pionnenstructuur, in winst om te zetten. Dat was tegen Nargiz Umudova, de vrouw van grootmeester Twan Burg, die ik in zijn jeugdjaren nog ooit onder mijn hoede heb gehad in een viertal met grote talenten. Tegen Umudova was ik een paar jaar eerder tegen een pijnlijke nederlaag aangelopen in het Siciliaans. Hoewel ik deze opening graag speel, besloot ik om nu te kiezen voor de Franse verdediging, de structuur die in dit boek behandeld wordt. Omdat deze partij naadloos aansluit bij datgene waar we het in hoofdstuk 3 (zie pagina 75) over hebben, heb ik besloten om hem hieronder aan te bieden.
Tot slot wil ik bij deze Petra bedanken voor de vele uurtjes die zij heeft zitten in het zoeken naar mooie voorbeelden en de uitwerking daarvan. Ook Jos Sutmuller is mij enorm van dienst geweest bij de vele foto's die hij belangenloos aan mij ter beschikking stelt en die hij speciaal voor de boeken van Thinkers Publishing ook bewerkt. Daarnaast heeft hij ook het correctiewerk op zich genomen evenals uitgever Daniël Vanheirzeele zelf, die het boek eveneens voor mij heeft uitgeplozen.
We wensen de lezer veel lees- en naspeelplezier bij het doorwerken van dit boek.
Herman Grooten, Eindhoven maart 2022.
